De oude Griek helpt innoveren (ingekort pers artikel)
The Future Academy is een research collectief van impact makers en -versnellers. Ze worden begeleid door een filosoof, Denker des Vaderlands René Gude.
Wat gebeurt hier? De webpagina’s van dit collectief in Amsterdam-Oost verraden dat je hier niet bij een gewoon bedijf bent; 'freezone', 'fablab' 'concept accelerator'; en klik hier voor 'future studies' of het inrichten van een 'war room of design space'. En zo nog wat termen die weliswaar de fantasie prikkelen, maar die niet direct duidelijk maken wat ze precies doen. Dat is Skouted, de Skool for Uncoventional Thinking.
Ze houden hier van denken én doen. Met het zelfde gemak tekenen ze een heel systeem voor je uit, maken een prototype met de 3D printers of puzzelen in je data naar een mogelijke oplossingsrichting. Ministers, NGO’s, internationale ondernemingen maar ook lokale overheden en anders scale-ups maken graag gebruik van dit ‘learning landscape’ zoals ze zich zelf graag noemen.
The Future Academy is een 'bron' voor innovatie. Het is commercieel, maar ook zeer idealistisch. Het is een Living Lab en een Social Enterprise tegelijkertijd. Vaste werknemers bestaan hier niet. Er zijn zo’n twintig zelfstandig ondernemers (ontwerpers, filosofen, technici) die samenwerken, in wisselende samenstellingen. Om samen voor de klant het verschil te kunnen maken. Als klant, ja, maar dat klinkt ze hier eigenlijk te passief - 'initiatief' is het codewoord. Vandaag zijn onder meer mensen van de Belastingdienst tot WPG over de vloer, om een doorbraak sessie te doen. En vanmiddag een meet-up van mede interventioniosta’s waarin alle zaken, zowel de successen als de ‘failures’ worden gedeeld.
Postma beschrijft hoe ze allemaal dagelijks hun kennis delen via een soort intern twittersysteem. Maar hij beheerst de processen niet want ze experimenteren in extreme vorm met zelforganisatie of zelfsturing.
Toen Arjan Postma zo'n vijftien jaar geleden deze aanpak ontwikkelde wilde hij zoeken naar de stappen die moesten volgen op de anarchistische 'dotcom-revolutie', de stormachtige opmars van internet in de jaren negentig. Postma en vrienden hadden midden in die ontwikkelingen gestaan, en zochten naar meer aansluiting en maatschappelijke waarde. Daarvoor vonden ze een adviseur in René Gude, destijds directeur van de Internationale school voor Wijsbegeerte (ISVW) in Leusden, nu Denker des Vaderlands.
Dotcommers 2.0?
Sindsdien treffen ze elk aar maandelijks. In de tuin tussen levensgrote schaakstukken of op de woonboot in Amsterdam Noord, bespreken Postma en Gude hun mens- en wereldbeelden.
Postma: "In het begin deden wij als dotcommers dingen 'gewoon omdat het kon'. Hacken, systemen afbreken of openbreken, alles van iedereen jatten en het vervolgens gratis aan iedereen aanbieden - muziek, films, noem maar op. Zo begon het op internet, een beetje parasitair. Autoriteiten en grote industrieën onderuithalen. Totdat we dachten: wat te doen als het oude er niet meer is? En is het nieuwe op tijd klaar om de zaken over te nemen? Als alles kan, komt het dan automatisch met alles goed? Wie is waar verantwoordelijk voor? Ik had een filosoof nodig. Ik heb de ISVW gebeld, en kennisgemaakt met René."
Gude: "Dat vond ik prachtig. Een leading edge-instituut, bezig met het nieuwste van het nieuwste, en klopt dan uit eigen beweging aan bij een klassiek filosofisch instituut. Arjan had zelf al bedacht dat het nieuwe niet altijd goed is, omdat het goede maar korte tijd nieuw is. Om met William James te spreken: het nieuwe slaat alleen aan als verbetering van iets wat ook niet slecht was. We hebben het vanaf dat moment niet meer gehad over wat modern is en wat ouderwets."
Postma: "De ISVW en Skouted zijn beide vrijplaatsen voor nieuw denken. Maar heel verschillend in hun achtergrond en aanpak,. De ISVW ligt buiten de stad, ideaal voor reflecties over continuïteit en lange termijn. We moesten erg lachen om René met z'n klassieke Athene. Skouted beweegt graag midden in de stad, omringd door de drukte chaos en herrie. Dat past bij ons: creativiteit is wrijving. Schuring traint veerkracht.’
Een constructief blok
Gude: "Arjan houdt zich bezig met de vraag wat wij vandaag kunnen of zelfs moeten doen gelet op mogelijke toekomstbeelden voor mens, samenleving én organisatie. Dit met speciale aandacht voor de ontwikkeling van nieuwe media, platformen, data etc. Ik ben zelf ook van de tijds- diagnose, ook met aandacht voor de invloed van nieuwe media, maar ik begin inderdaad liefst nog voor de invoering van munt en alfabet. Arjan zorgt ervoor dat ik niet in de tijdgeest blijf steken, en ik probeer een constructief blok aan zijn been te zijn. Uiteindelijk houden we ons met hetzelfde bezig. Athene en Instagram hebben een zekere verwantschap."
Postma: "Eén van de problemen van onze hoogtechnologische samenleving is dat we alles zo efficiënt geregeld hebben. Handelingen in professionele gewoonten onderbrengen heeft voordelen, maar tegelijk ook een groot nadeel: efficiency is dodelijk voor creativiteit. We hebben een land vol specialisten, die elkaar opzoeken om zich aan elkaar te meten. Maar verschillende disciplines komen elkaar niet snel tegen. Zelfs ¿n de creatieve sector: de filmmakers zitten bij de filmmakers, en de ontwerpers bij de ontwerpers. Begrijpelijk. Maar wij hebben onze campus juist zo ingericht dat mensen - gepokt en gemazeld in hun eigen discipline - zin krijgen om samen naar één kwestie te kijken. Dat levert ontwerpen op, en daar maken we meteen een prototype van."
Gude: "The Future Academy hanteert het agora-model, gebaseerd op het basismodel van elke creatieve of generatieve samenleving: de stad. Wie creativiteit mooi vindt, kan zich terugtrekken in een boomhut in de Karpaten, maar niet te lang. Je kunt beter met andere onrustige figuren elkaar zo dicht mogelijk op de huid gaan zitten. Dat ontstaat er wat!"
"Nieuwe dingen schieten op, vaak nog voor de oude onbruikbaar zijn geworden. Heel stimulerend, maar ook neurotiserend. Daarom hebben alle steden, overal en al sinds oudsher een vast aantal verzamelplaatsen voor vrije oefeningen in social engineering: tempels, academies, stadions en theaters." "Iedereen heeft eigen disciplines in het dagelijks leven, iedereen volgt andere beschavingsprogramma's. Maar niemand kan de gistende smeltkroes ontlopen. De participatiesamenleving is geen ideaal, hij is een feit." Postma: "Er moet alleen wel iets concreets zijn om aan deel te nemen. Het probleem is dat mensen als het ware gaan zitten wachten tot de participatie-bus langskomt. Terwijl het gaat om dóen. organisaties die bij ons met een vraag komen, merken dat ook. Als de vraag is: Hoe kunnen we nog drie miljoen units extra verkopen?, dan is zo'n vraagstelling aan ons niet besteed. Een nieuw verlangen Waarom wil je eigenlijk meer units verkopen? Wat is een unit? De leidende gedachte bij bedrijven is: Als de klant zijn behoefte nog niet kent, dan suggereren wij er één, met de vervulling van de wens erbij. Zo leggen bedrijven de consument steeds een nieuw verlangen op. Daar worden mensen passief van. Er ontstaat een soort media-wedloop om aandacht en dan word je als mens teruggebracht tot ‘eyeballs’ en ‘swipes’. Dat kan niet de bedoeling zijn van een credo als de ‘menselijke maat’, toch? Wie staat er nog echt in dienst van de burger of consument?" Gude: "Nou jullie dus. Hier hoor je jezelf vragen stellen, waarvan je niet wist dat je ze had. Je gaat aan de slag met middelen, waarvan je niet wist dat ze bestonden. Vervolgens formuleer je onwaarschijnlijke doelen en je bewijst dat ze mogelijk zijn, door ze te realiseren." Postma: "Het belangrijkste in ieder ontwerpproces is de vraag. Dat vindt men vaak heel irritant, want we willen allemaal graag snel oplossingen verzinnen. Innoveren vraagt geduld. Zeker wanneer je niet voor een snelle update maar voor een upgrade van ons systeem wilt gaan. Einstein zei het ooit treffend: Als ik nog één uur te leven had, en ik zou nog één probleem willen oplossen, dan zou ik 55 minuten besteden aan de vraag en vijf minuten aan de oplossing. Een goede vraag dwingt de oplossing af. Daarom is de filosofie zo belangrijk hier."